Kabızlık neredeyse her insanı hayatının belli bir döneminde etkilemiş bir sağlık sorunudur. Bu yazımızda kabızlık neden olur, nasıl geçer, kabızlığa ne iyi gelir, kabızlık nasıl giderilir, kabızlık için hangi ilaçlar kullanılır gibi sıklıkla sorulan soruların cevapları ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Kabızlık genellikle ciddi bir sağlık sorunu oluşturmaz. Ancak şiddetli ve kronik kabızlık vakıaları ciddi şikayetlere yol açabilir, bazı makat hastalıklarının oluşmasına neden olabilir. Bu nedenle uzun süren kabızlık mutlaka dikkate alınmalı ve çözüm bulunmalıdır.
Kabızlık Nedir?
Kabızlık tıbbi olarak konstipasyon (constipation) olarak bilinen sağlık sorunudur. Kabızlığın nasıl geçeceğinin anlaşılması için kabızlığın neden ortaya çıktığının anlaşılması faydalı olacaktır. Kabızlık kişiden kişiye farklı şikayet ve bulgulara neden olabilmektedir. Bu nedenle kabızlık tanısı konulurken yaşanan kargaşanın engellenmesi için dünya çapında kabul gören bazı kriterlere başvurulmaktadır.
Bunlar; Roma III Tan˝ Kriterleri, Task Force Kriterleri ve Bristol Gaita Skalası˝dır. [1] Kriterler incelendiğinde dışkılamanın haftada 3 kereden az, zorlu ve topak şeklinde olması, tam boşamama hissi, elle müdahale ihtiyaç duyulması gibi belirtiler kabızlık sorunu olduğunu düşündürmektedir. Bu belirtilerinin bir veya birkaçının 6 aydan uzun süre devam etmesi ise kabızlık sorununun kronikleştiğini düşündürmektedir.
Kabızlık şikayetlerinin 6 aydan uzun sürmesi ve kilo kaybı, iştahsızlık, kanlı dışkılama, makattan kan gelmesi gibi ek şikayetlerin görülmesi durumunda uzmanlar tarafından mutlaka detaylı ve ayrıntılı inceleme yapılması önerilmektedir.
Kabızlık Neden Olur?
Kabızlıkla alakalı en çok sorulan sorular kabızlık neden olur, neler kabızlık yapar, kabızlık nedenleri nelerdir gibi sorulardır. Bu soruların cevaplarının bilinmesi kabızlıktan korunma açısından önemlidir. Sorunun neden olduğu bilinirse önlenmesi ve çözülmesi daha kolaydır.
Kabızlığın en temel nedeni beslenme düzeninde lifli gıdalara yeteri kadar yer verilmemesidir. Ek olarak yetersiz sıvı alımı da kabızlığa neden olan durumların başında gelmektedir.
Sedanter yani hareketsiz bir hayat tarzı bağırsak hareketlerinin yavaşlamasına neden olur. Bağırsak hareketlerinin yavaşlaması ise kabızlık sorununun ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Stres, depresyon gibi durumlar doğrudan olmasa da dolaylı yoldan kabızlık oluşmasına neden olmaktadır.
Laktoz intoleransı olan kişilerin süt ve süt ürünlerini çok tüketmesi kabızlığa neden olmaktadır. Özellikle bebek ve çocuklarda laktoz intoleransına bağlı kabızlık daha sık görülmektedir.
Tuvalet ihtiyacının ertelenmesi kabızlık sorunun oluşmasına zemin hazırlamaktadır. Tuvalet ihtiyacının ertelenmesi dışkının bağırsakta kalmasına ve suyunun çekilmesine neden olur. Suyu çekilen dışkı sertleşir ve makattan geçişi zorlaşır. Bu durumda kabızlık sorununa neden olur.
Bazı ağrı kesiciler, Parkinson ilaçları, demir hapları gibi ilaçlar bağırsak hareketlerinin yavaşlamasına ve dolaylı olarak zorlu dışkılamaya neden olmaktadır.
Gebelik döneminde demir ilacı kullanımı, değişen ve artan hormonlar, bebeğin büyümesi ile ortaya çıkan baskı gibi sebepler hamilelikte kabızlık şikayeti görülmesine neden olmaktadır. Gebeler arasında yapılan bir çalışmada kabızlık görülme oranının %38-40 civarında olduğu tespit edilmiştir. [2]
Çok fazla tüketimi kabızlığa neden olabilmektedir.(Kafein)[3]
Yapılan araştırmalarda ailesinde kabızlık sorunu olanlarda sorunun görülme riskinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. [4]
irritabl bağırsak sendromu (IBS), kalın bağırsak tembelliği, gaita (dışkı) geçişinin yavaş olması gibi durumlar kabızlık görülmesine neden olmaktadır. [5]
Ayrıca kabızlığa bağlı olarak ortaya çıkan hemoroid (basur), makat çatlağı (anal fissür) gibi hastalıklar da dışkılamada zorluğa neden olduğu için kabızlığa neden olmaktadır.
Bebeklerde Kabızlık Neden Olur?
Yeni doğan bebeklerde bağırsaklar kaslarının henüz çok zayıf olması gaz sancısı ve kabızlık gibi sorunların görülmesine neden olmaktadır. Yalnızca anne sütü alınan dönemde gaz sancısı sıklıkla görülmektedir. Kabızlık sorunu ise ek gıdaya geçiş döneminde görülmektedir. Ek gıdaya geçişte kabızlık sorunu görülmesinde en büyük etken yanlış besinlerin tercih edilmesidir.
Normal süresinden uzun sürede dışkılama olması, bebekte huzursuzluk, dışkılama esnasında ağlama, dışkının normalden sert olması gibi durumlar bebekte kabızlık olduğunu düşündürmektedir. Katı gıdaya geçiş döneminde kabızlık sorunu yaşanmaması için mutlaka lif yönünden zengin, sindirimi kolay, bebeğin tolere edeceği besinler tercih edilmelidir.
Bebeklerde sık görülmese de kabızlığa bağlı olarak makat çatlağı (anal fissür) sorunu görülebilmektedir. Anal fissür acılı bir hastalıktır. Ortaya çıkması halinde bebeklerde dışkılamaktan kaçınmak gibi eğilimler görülebilir. Bu durumda bir kısır döngü yaratabilir. Bu nedenle bebeklerde kabızlık sorunu ciddiye alınmalıdır. Özellikle katı gıdaya geçiş döneminde doğru besinler tercih edilmelidir.
Yaşlılarda Kabızlık Neden Olur?
Yapılan bir araştırmada genel nüfusta kabızlık görülme oranının %16 civarında olduğu tespit edilmiştir. Ancak araştırma da ileri yaştaki bireylerde sorunun çok daha sık görüldüğü de tespit edilmiştir. 60 yaş üstü bireylerde sorunun görülme riskinin %33 civarında olduğu görülmüştür. [6]
Bedenin yaşlanması ile birlikte bağırsak hareketleri de yavaşlaması ile birlikte kabızlık görülme riski de artmaktadır. Yaşın ilerlemesi ile birlikte hareket miktarının azalması da bağırsak hareketlerini olumsuz etkileyerek kabızlık oluşma riskini arttırmaktadır.
Doğumdan Sonra Kabızlık Neden Olur?
Normal doğum esnasında sindirim sistemi hareketlerinin yavaşlaması,
Doğum sonrasında dikişlerin açılmasından korkularak tuvalete çıkılamaması, dışkılama ihtiyacının ertelenmesi,
Gebelik döneminde artan hormonlar sindirimin yavaşlamasına neden olması,
Doğum esnasında ıkınmaya bağlı olarak oluşan apse ve hemoroidlerin tuvalet ihtiyacını gidermeyi zorlaştırması gibi etkenler doğum sonrasında kabızlık riskini arttırmaktadır.
Kabızlık Nasıl Geçer?
Doğru yöntemlerle bütün kabızlıkların çözülmesi mümkündür. Bağırsakları çalıştıran şey bağırsaklarda biriken dışkı miktarıdır. Ne kadar fazla lifli gıda (posalı gıdalar) tüketilirse dışkı miktarı o kadar artar. Dışkı miktarının artması bağırsak hareketlerinin artmasını ve kabızlığın engellenmesini sağlar.
Kabızlıktan korunmak için dikkat edilmesi gerekenler;
Beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi
Dışkılama (tuvalet) alışkanlığının düzenlenmesi
Dışkılamanın ertelenmemesi
Hareket miktarının arttırılmasıdır.
Kabızlık Sorunu Yaşayanlar Nasıl Beslenmelidir?
Kabızlık çok yaygın bir sorundur. Bu nedenle kabızlık nasıl giderilir sorusu birçok insan tarafından hayatının belirli dönemlerinde mutlaka sorulmuştur. Kabızlık sorununun giderilmesi için en önemli husus beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesidir.
Kabızlıktan korunmak ve düzenli bir tuvalet alışkanlığı için beslenme düzeninde lifli yani posalı besinlere bolca yer verilmelidir. Posalı yiyecekler dışkı oluşmasını ve bağırsak hareketliliğini sağlar. Bütün meyve ve sebzeler lif açısından zengindir. Bu nedenle sağlıklı bir sindirim sistemi için bol bol sebze ve meyve tüketilmesi önerilmektedir.
Et ve et ürünleri, işlenmiş hazır gıdalar sindirim açısından zorludur. Bunların sık sık tüketimesi bağırsak hareketlerinin zorlu olmasına neden olabilmektedir.
Kabızlık İçin Kesin Çözüm Önerileri
Bol sebze ve meyve tüketimine rağmen hala kabızlık sorunu yaşayan bireyler bulunmaktadır. Bu tür bireyler için kepek tüketimi önerilmektedir. Kepek hem doğal hem zararsız hem de sınırsızca tüketilebilen bir besindir.
Ciddi kabızlık problemi yaşan bireylerin kepekli ekmek tüketmesi önerilir. Ancak kepekli ekmekte kepek oranları çok yüksek değildir. Bu nedenle yeterli olmayabilir. Bunun için sorun yaşayan bireylere sabah akşam ortalama bir bardağa denk gelecek miktarda kepek tüketmesi önerilmektedir.
Kabızlığa Ne İyi Gelir?
Kepek tüketimine ek olarak kuru kayısı, kuru incir, mürdüm eriği gibi besinler ve bu besinlerin suyu tüketilebilir.
Kırmızı et yerine beyaz et ve balık tüketilmesi de bağırsak hareketlerini kolaylaştırmaktadır.
Probiyotik yönünden zengin ev yoğurdu ve kefir tüketilmesi bağırsak hareketlerinin düzenlenmesini sağlamaktadır. Probiyotik takviyeleri eczanelerde de satılmaktadır. Ancak en iyi ve doğal probiyotikler ev yapımı yoğurt, turşu ve kefirlerdir. Bu tür besinlerin beslenme düzenine eklenmesi önerilmektedir.[7]
Tuvalet İhtiyacının Ertelenmesi Kabızlığa Neden Olmaktadır.
Tuvalet ihtiyacının ertelenmesi dışkının bağırsakta beklemesine ve suyunun çekilmesine neden olmaktadır. Suyu çekilen dışkı sertleşmektedir. Sertleşen dışkı ise kabızlığa neden olmaktadır. Bu nedenle dışkılama ihtiyacı geldiğinde ertelenmemesi önerilmektedir.
Kabızlığa İyi Gelen Çay
Beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesine ek olarak sinemaki çayı da bağırsak hereketleri açısından oldukça faydalıdır. Sinemaki çayı kabızlığa çok iyi gelmektedir. Özellikla sabahları aç karnına tüketilmesi daha etkilidir. Sinemaki çayının lakyasif yani dışkı yumuşatıcı etkisi ile alakalı birçok bilimsel çalışma bulunmaktadır. Aşağıdaki linkten bu çalışmalardan birine ulaşabilirsiniz.[8] Sinemaki çayı kabızlığa bitkisel çözüm olarak sıklıkla tercih edilmektedir. Bitkisel bir çözüm olmasından dolayı dışkı yumuşatıcı ilaçlardan daha sık tercih edilmektedir.
Bitkisel olmasına rağmen her gün kullanılması önerilmez. Sürekli kullanımı bağırsak tembelliğine neden olabilir. Bu durumda tuvalete çıkmak için mutlaka bu çaya ihtiyaç duyulması anlamına gelmektedir. Uzun vadede ise çayın de etkisini yitirmesi ile birlikte doğal olmayan kimyasal içerikli müshil ilaçlarına ihtiyaç duyulmaya başlanmaktadır.
Kabızlık İlaçları
Kabızlık ilaçları yani dışkı yumuşatıcı ilaçlar sorunu anlık olarak çözebilir. Ancak uzun vadede tedavi edici ve kabızlığı geçirici özelliği bulunmamaktadır. Bu nedenle ilaçlara bel bağlanmaması ve doğal yollardan beslenme alışkanlıkları düzenlenerek kabızlığın çözülmesi önerilmektedir.
Kabızlık ilaçlarının uzun süreli kullanılması bağırsak hareketlerini olumsuz etkiler ve bir süre sonra kişi bu ilaçlar olmaksızın tuvalete çıkamaz. Bu nedenle bu tür ilaçların uzun süreli kullanımı kesinlikle önerilmez.
İlaçlar kabızlığın acilen çözülmesi gereken durumlarda doktor reçetesi ile kullanılmalıdır. Kabızlık için kullanılan birkaç ilaç formu bulunmaktadır. Bunlar ağızdan alınan laktasifler, makattan uygulanan fitiller ve şurup tarzında ki ilaçlardır.
Kabızlığa Acil Çözüm
Kabızlık ilaçlarına ek olarak kabızlık çözümü için lavman uygulamasına başvurulmaktadır. Lavman bağırsak temizliği için uygulanan bir yöntemdir. Sadece kabızlık durumunda değil doğum ve ameliyat öncesi durumlarda bağırsakların boşaltılması için de uygulamaktadır.
Kabızlık ilaçlarının ve fitillerin yetersiz kaldığı durumlarda lavman yapılmaktadır. Lavman uygulaması doktor veya hemşire tarafından yapılabileceği gibi kişinin kendi tarafından da yapılabilmektedir. Eczanelerde kişinin kendisinin de kolaylıkla yapabileceği setler sayılmaktadır.
Lavman makattan sıvı enjekte edilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Lavman suyunun bulunduğu şişenin ucunda ince bir hortum bulunur. Hortum esnek ve yumuşaktır. Bu sayede rektuma zarar vermeden makattan uygulanabilir. Hortum makat içerisine yerleştirildikten sonra şişenin içerisinde bulunan suyun tamamı sıkılarak boşaltılır. Uygulanan ilacın türüne göre 2 dakika ile 2 saat arasında değişen bir sürede beklenilmesi önerilir. Ne kadar beklenilmesi gerektiği ilacın prospektüsünde detaylı olarak açıklanmıştır.
Lavman uygulamasından yarım saat önce herhangi bir şey yenilmemesi önerilir. Ayrıca uygulama evde yapılırken de hijyen ve steril konularına mutlaka dikkat edilmesi önerilir.
Bebeklerde Kabızlık Nasıl Geçer?
Anne sütü alan bebeklerde kabızlık problemi sık görülmez. Ancak mama ile beslenen bebeklerde kabızlık sorunu daha sık görülmektedir. Bebeklerde kabızlık sorununun ortadan kalkması için şu uygulamaların denenmesi önerilmektedir;
Egzersiz ve masaj (özellikle yeni doğan döneminde olan bebeklerde hareket miktarı çok azdır. Bu nedenle bağırsak hareketlerini destekleyecek bacak egzersizleri ve masajlar ile bebeklerin dışkılamasına yardımcı olunabilir.)
Ilık banyo ( kabızlığın bebekte neden olduğu rahatsızlığın ortadan kaldırılması için ılık banyo yaptırılması önerilir. Ayrıca içi su dolu bir leğende bebeğin bacaklarının hareket ettirilmesi de egzersiz uygulamaları gibi dışkılamaya yardımcı olacaktır.)
Probiyotik (probiyotik bağırsak hareketlerinin düzenlenmesini sağlayan mikro organizmalardır. Ek gıdaya başlayan bebeklerde ev yapımı yoğurt ve kefirle probiyotikler doğal yoldan alınabilir. Bu sayede bağırsak hareketlerinin düzenlenmesi sağlanır.)
Kabızlıktan Korunmak İçin Neler Yemeliyiz?
Kabızlıktan korunmak için bol sebze ve meyve tüketilmelidir.
Kuru kayısı, kuru incir, mürdüm eriği gibi kurutulmuş meyveler yenilmelidir.
Probiyotik yönünden zengin kefir, ev yoğurdu ve turşusu gibi besinler tüketilmelidir.
Beyaz undan yapılan ürünler yerine kepekli ve çavdarlı ürünler tercih edilmelidir.
Pirinç, makarna gibi gıdalar çok sık ve çok miktarda tüketilmemelidir.
Beslenme düzeninde tahıllara ve bakliyatlara yer verilmelidir.
Sinemaki çayı, yeşil çay gibi bitkisel çaylar tüketilmelidir.
Kabızlıktan Korunmak İçin Hareket Miktarı Arttırılmalıdır.
Beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesine ek olarak hareket miktarının arttırılması da bağırsak hareketlerinin düzenlenmesine yardımcı olmaktadır. Basit egzersizler, günlük yürüyüşler kabızlık sorununun ortadan kaldırılmasında etkili olacaktır.
Kabızlığın Neden Olduğu Hastalıklar Nelerdir?
Kabızlık rahatsız edici bir sorun olmasına karşın riskli bir sorun değildir. Ancak uzun süreli kabızlık yaşanması durumunda ortaya çıkacak bazı hastalıklar bulunmaktadır. Uzun süren kabızlıklık hemoroid (basur), makat çatlağı (anal fissür), perianal apse gibi hastalıklara neden olabilmektedir. Kabızlık sorunu çözülerek bu hastalıkların oluşma riski de ortadan kaldırılmaktadır.
Kabızlık İçin Hangi Doktora Gİdilmelidir?
Kabızlık çok sık karşılaşılan bir hastalıktır. Bu nedenle kabızlık için hangi doktora gidilir, kabızlık için hangi bölüme başvurulmalıdır gibi sorular sıklıkla sorulmaktadır. Kabızlık için iç hastalıkları (dahiliye) ve gastroenteroloji bölümlerine başvurulmalıdır.
[1]Korkmaz, M. (2011). Kabızlık yakınması olan hastanın birinci basamakta yönetimi. Konuralp Tıp Dergisi, 3(3), 35-41.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108041
[2] Trottier, M., Erebara, A., & Bozzo, P. (2012). Treating constipation during pregnancy. Canadian Family Physician, 58(8), 836-838.
[3]https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513291/#:~:text=External%20causes%20of%20constipation%20may,Caffeine%20abuse
[4] Forootan, M., Bagheri, N., & Darvishi, M. (2018). Chronic constipation: A review of literature. Medicine, 97(20).
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5976340/
[5] https://www.ideaklinik.com/kabizlik-nedenleri-arasinda-kanser-bile-bulunuyor.html
[6] Forootan, M., Bagheri, N., & Darvishi, M. (2018). Chronic constipation: A review of literature. Medicine, 97(20).
[7] Gomes, D. O. V. S., & Morais, M. B. D. (2020). Gut microbiota and the use of probiotics in constipation in children and adolescents: systematic review. Revista Paulista de Pediatria, 38.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6909257/
[8] Liu, L. W. C. (2011). Chronic constipation: current treatment options. Canadian Journal of Gastroenterology, 25(Suppl B), 22B-28B.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3206558/
Sabahları aç karnına ılık ballı su içmek kabızlık için çok iyi geliyor